Paweł Lisicki: Jazon. Wydawnictwo „Apostolicum”. Warszawa – Ząbki 1999.
Dramat historyczno-religijno-tendencyjny. Ponieważ bohater tytułowy jest zgreczonym Żydem, to – przy pozorach sprytu – musiał się również okazać bezgranicznym głupcem, krętaczem, rozpustnikiem, renegatem tudzież… miłośnikiem Gombrowicza („wyzwolę nasz naród od niego samego”). Jego ideowy i polityczny przeciwnik, Matatiasz, jest z kolei odważnym, silnym wewnętrznie, pełnym godności sługą Boga i Prawa. Happy endu nie ma, bo drań Jazon tak namieszał, że już nie można było wszystkiego odkręcić. Ale w finale pojawia się jutrzenka swobody (powstanie Machabeuszy), więc w sumie jest wcale optymistycznie. KU

Wojciech Wencel: Zamieszkać w katedrze. Szkice o kulturze i literaturze. Wydawnictwo „Apostolicum”. Warszawa – Ząbki 1999.
Wencla warto czytać. Choćby po to, by się przekonać, jak klasycysta, który wierzy w harmonię świata (w tej roli WuWu), radzi sobie z klasycystą sceptycznym (tj. Ryszardem Przybylskim). Choćby po to, żeby zobaczyć, jak zręcznie nasz autor kpi z Bartka Majzla. W tych fragmentach książki Wencel błyska inteligencją. Ale tam, gdzie nie błyska, bywa równie ciekawie. Wencla warto czytać. Choćby po to, by zobaczyć, jak adoruje sam siebie, jak się sobą zachwyca. Mój ulubiony fragment to finał pamfletu na liberalne i modernistyczne tendencje w kulturze, zatytułowanego Granice rozumu. Jak się okazuje, Wencel ma wiele współczucia dla zabłąkanych, bezdomnych i słabych filozofów czy artystów. Staje między nimi i mówi słowami Apostoła Pawła do Ateńczyków. A wszystko dzieje się w pięknym śnie: „I słyszę własny głos mówiący święte słowa, dużo szlachetniejsze, piękniejsze niż dotychczas…” My, Ateńczycy, widzimy, jaki przystojny jest Wencel w roli św. Pawła, widzimy, jak bardzo Wenclowi podoba się Wencel w roli św. Pawła, jak Wencel to loczek zalotnie podkręci, to oczkiem nie do nas, lecz do lustra strzeli. Ale cóż to? W lustrze, zamiast arcyprzystojnego apostoła WuWu, pojawia się zadowolona z siebie facjata kusiciela. Ateńczycy psykają i patrzą po sobie, ale Wojciech Wencel nie budzi się ze snu i dalej-że nóżkę spod sukni wysuwać. Na nóżce czarcie kopytko w słońcu połyskuje, ale Wojciech Wencel widzi jedynie sandałek apostoła. Śpij, dziecinko, śnij dalej swój sen. KU


Stefan Chwin: Esther. Wydawnictwo TYTUŁ. Gdańsk 1999.
Ależ kłopot z najnowszą powieścią Chwina! Mimo dwukrotnej lektury (pewnikiem i trzecia, i czwarta przede mną) niczego „pewnego” powiedzieć nie potrafię. Od biedy mógłbym sformułować dwie przeciwstawne opinie. Jedną w duchu Marii Cyranowicz, która zamieściła w „Życiu” recenzję pod tytułem mówiącym chyba wszystko (brzmi on Marna imitacja), drugą utrzymaną w poetyce tekstu Marka Zaleskiego. Recenzja z „Wyborczej” (Zaleski właśnie), acz wyraźnie pęknięta, pozytywna w sumie jest. Na czym ów dylemat polega? Ano na tym, że nim cokolwiek o Esther przyjdzie powiedzieć, trudnego wyboru trzeba dokonać. Otóż koniecznie trzeba sobie odpowiedzieć na kilka pytań: czy Chwin chce być Tomaszem Mannem, czy tylko się zgrywa? czy namiętność antykwaryczna i umiłowanie tajemnicy – tak jak w Hanemannie – są jeszcze produktywne, czy z przegrzaniem koniunktury mamy tutaj do czynienia? czy idzie o prze-pisanie (wielkiej powieści realistycznej XIX i XX wieku), czy o wpisanie się w wielką literaturę? czy zatem mniemania postmoderny (a czemu nie? skoro wszystko jest możliwe, można i tak!), czy raczej niegdysiejsze rygory (np. postulat oryginalności) mają tu zastosowanie? Słowem, wątpliwość podstawowa brzmi: czy to rodzaj zabawy literackiej, jakiś, całkiem udany, spektakl iluzji tudzież zręcznej imitacji, czy też to wszystko w dobrej wierze i ze śmiertelną powagą zrobione? Powtórzę: kłopot polega na tym, że i jedno, i drugie dałoby się z powodzeniem udowodnić. Lecz trzeba wybrać. Obawiam się, że będzie to wybór ideowy, uzależniony od „ideowości” tego, kto do Esther pisał będzie komentarz. Tymczasem – wybaczcie – rezerwuję sobie odrobinę czasu do namysłu; jeszcze chwila zwłoki przed dokonaniem przykrego wyboru, przykrego, bo to decyzja z gatunku „lepiej stracić rękę czy nogę?”. DN

Salon literacki. Z polskimi pisarzami rozmawia Gabriela Łęcka. Wydawnictwo W.A.B. i „Polityka”. Warszawa 2000.
Zgrabna książeczka, zbiór rozmów z dwudziestoma literatami, w większości – posiadaczami „wielkich nazwisk”, osobistościami, które, poza paroma chwalebnymi wyjątkami (Szymborska, Lem), udzielają wywiadów na lewo i prawo. Gabriela Łęcka dobrze radzi sobie z tą inflacją – całkiem zręcznie udaje, że nikt przed nią z „wielkimi nazwiskami” nie rozmawiał. Zbiór rozmów, jakie opublikowała „Polityka” w ostatnich mniej więcej siedmiu latach (najstarszy wywiad z Barańczakiem, z roku 1993), poprzedzony został wstępem Zdzisława Pietrasika, całość zamyka posłowie autorki Kulisy rozmów. A propos słowa wstępnego. Znalazła się tam ciekawa sugestia. Pietrasik powiada: „Ostatnio ukazało się kilka opracowań podsumowujących dorobek naszej literatury mijającego dziesięciolecia. Są to z reguły eseje i szkice krytyczne. Natomiast Salon Gabrieli Łęckiej jest pierwszą książką, w której głos zabierają sami pisarze. Jest to zarazem oryginalny portret literatury polskiej ostatniej dekady nakreślony przez samych pisarzy, czyli zbiorowy autoportret”. No właśnie, po kiego te wszystkie eseje i szkice, kiedy można zasięgnąć języka bezpośrednio u literatów. W końcu oni sami najlepiej wiedzą, o co w tym wszystkim chodzi. DN